Czy wulkany drzemią? "Wiedzą, co mówią" - odc. 2.

Odpowiedzi na drugie pytanie w cyklu "Wiedzą, co mówią" udziela dr Aleksandra Ziemińska-Stolarska. Ekspertka z Politechniki Łódzkiej wyjaśnia, jak wygląda "drzemka" wulkanów.  

Aktywnych jest na Ziemi około 800, a nawet kilkadziesiąt tysięcy może znajdować się pod wodą. Są świadectwem bogatego życia wewnętrznego naszej planety i niewyobrażalnie potężną siłą matki natury. O czym mowa?

Oczywiście o wulkanach. Ich nazwa pochodzi od rzymskiego boga ognia Vulcanusa. Wierzono, że Etna była jego kuźnią, w której odlewał groty strzał, a także zbroje dla Marsa i Minerwy oraz pioruny dla ojca bogów Jowisza. Wydobywające się z wnętrza wulkanu odgłosy traktowano jak efekty pracy Vulcanusa.

Ich wybuchy:

• mogą osłabić promieniowanie słoneczne i spowodować ochłodzenie klimatu,
• wywołują fale tsunami,
• niosą zniszczenie i śmierć.

74 tys. lat temu wybuch superwulkanu Toba na Sumatrze spowodował globalną katastrofę, którą według naukowców przetrwało tylko tysiąc par w wieku rozrodczym. To oni dali początek współcześnie żyjącym ludziom. Była to najpotężniejsza eksplozja na planecie w ciągu ostatnich 2 mln lat. Gdyby obecnie wybuchł superwulkan o podobnej mocy, oznaczałoby to kres cywilizacji…

Zwykle wulkan kojarzy nam się ze stożkiem, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne, czy materiał piroklastyczny. Ale superwulkany to drzemiące olbrzymy, które nie tworzą stożków, lecz kaldery pozostałe po zapadnięciu się krateru do komory magmowej. Takie wulkaniczne potwory nie są łatwe do wytropienia, często bowiem kryją się pod górskimi dolinami, czy jeziorami. Obecnie naukowcy znają ponad 30 superwulkanów, ale wciąż znajdowane są nowe.

Kaldera po erupcjach superwulkanu Toba, którą obecnie wypełnia jezioro ma ok. 100 km długości i 30 km szerokości. Naukowcy obliczyli, że wybuch sprzed mniej więcej 74 tys. lat „wypluł” 3 tys. km3 magmy oraz ponad 5 tys. km3 pyłów i popiołów. Dla porównania wulkan Mount St. Helens w stanie Waszyngton w 1980 r. wyrzucił 1 km3 magmy. Wezuwiusz, który w 79 r. doszczętnie zniszczył Herkulanum i Pompeje – 5 km3, a wulkan Tambora w 1815 r. – 30 km3. Wybuch Tambory na indonezyjskiej wyspie Sumbawa, najpotężniejsza erupcja ostatniego tysiąclecia, spowodował „rok bez lata”. Wulkaniczne pyły w atmosferze odbijały światło słoneczne co spowodowało, że na całym globie zapanowała zima. Co musiało więc dziać się na planecie po wybuchu Toby?

Erupcja Toby miała zapewne niewyobrażalną siłę jednej gigatony trotylu. Wybuch Krakatau „tylko” 200 megaton. Najpotężniejszy wybuch spowodowany przez człowieka - eksplozja radzieckiej bomby wodorowej Car w 1961 r., osiągnął moc 57 megaton. Hiroszimę zniszczyła bomba o mocy ok. 15 kiloton. W porównaniu z wybuchem Toby, erupcję Mount St. Helens można uznać za „kichnięcie”.

Wulkanolodzy ostrzegają, że w obecnym stuleciu obserwowana jest zwiększona aktywność wulkaniczna, powód? Starożytny filozof Platon wielokrotnie w swych dziełach przekonywał, że wybuchy wulkanów są karą boską za grzechy popełnione przez ludzi. 

A z naukowego punktu widzenia?

Wulkany powstają w miejscach, gdzie jedna płyta litosfery zagłębia się pod drugą lub wzdłuż ich krawędzi. Ognisty pierścień Pacyfiku skupia najwięcej „żywych gór” choć na Ziemi jest znacznie więcej „plam gorąca”, czyli miejsc gdzie magma z płaszcza Ziemi podchodzi blisko jej powierzchni, topiąc leżące na jej drodze skały. Plamy gorąca znajdują się m.in. pod Yellowstone gdzie dostarczają energii licznym gejzerom.

Czy więc wulkany drzemią? Otóż tak, mogą w uśpieniu przetrwać nawet tysiące lat. A kiedy obudzą się ze snu, mogą okazać się największą zmorą dla człowieka..